PHÇN THø NHÊT
M¶NH §ÊT PHóC KH£
Vµ LÞCH Sö Tæ Hä QU¸CH
§Êt lµng Phóc Khª thêi më Êp thuéc h¬ng kú Nhai, cöa tiÒn cña Bè giang khÈu, thuéc huyÖn Kú Thêng. cã thÓ cã tõ ®¬× L¬ng Vò §Õ ( thÓ kû VI), nhng bÊy giê cßn hoang s¬. Vµo thêi níc §¹i ViÖt. Phóc Khª lµ bÕn b·i, cöa ®¹i Toµn thuéc kú Bè h¶i khÈu. Thêi §inh Tiªn Hoµng ®· tõng cho x©y phßng tuyÕn qu©n sù t¹i ®©y dµi hµng tr¨m trîng, dÊu vÕt thµnh x©y b»ng g¹ch Giang T©y Qu©n, Giang T©y Chuyªn hiÖn nay cßn rÊt nhiÒu.
C¸c thêi TrÇn, Lª. cöa s«ng Cun( C«n Giang cßn s©u réng), trong lêi tæ Qu¸ch H÷u Nghiªm tr×nh vua Thanh còng nãi: “song Cun s©u nhÊt”. Trong d©n gian ®ång b»ng còng tõng tån t¹i c©u ca:”mét tr¨m cöa bÓ ph¶i nÓ cöa Vêng”nhng cöa Vêng vÉn cha ph¶i n¬i sãng giã nhÊt:” cöa Vêng ph¶i nhêng cöa Cun”.
C¸i cöa s«ng giã to sãng c¶ vµo lo¹i nhÊt nh× Êy sÏ lµ mét ng trêng lín, vµ ng trêng sÏ sinh ra trÞ trêng, v× thÕ tõ thêi Lª ®· chÐp ®Õn phêng C«n Giang, s¸ch: “ B¾c thµnh x· phêng tæng phñ trÊn bÝ l·m” vµ §¹i Nam nhÊt thèng chÝ ®Òu chÐp ®Õn C«n Giang thñy c¬ phêng.
*** *** ***
Theo sù tÝch “ thµnh hoµng vµ c¸c tµi liÖu kh¶o cæ häc vµ sö s¸ch: §Êt lµng Phóc Khª cã kho¶ng 1.500 n¨m. Buæi ®Çu tªn lµ §an Nha, huyÖn Kú Thêng, ®îc L¬ng Vò ®Õ xuèng chiÕu lËp ®¬n vÞ hµnh chÝnh huyÖn. §Õn thêi §inh, ®Êt nµy cã tªn lµ Bè Giang KhÈu.
Thµnh hoµng lµng ngoµi thê QuÝ Minh, Cao S¬n, cßn thê Cao TÇm. Cao TÇm lµ em ruét cña tíng Cao BiÒn. ThÇn tÝch ®×nh lµng ghi râ: CaoTÇm tõng ph¸ v©y h¶i tÆc ë cöa biÓn §an Nha nµy. VËy lµ vµo cuèi nhµ §êng ®Êt Phóc Khª – §an Nha ®· cã c d©n ë, qu©n lÝnh coi ®ån. Sµn cuèi thÕ kû X, nhµ §inh ®Êy nghiÖp, Vua x©y phßng tuyÕn song Cun dµi vµi tr¨m trîng b¨ng g¹ch Giang T©y Qu©n, Giang T©y Chuyªn ch¹y tõ chî Quµi vÒ ®Õn chî Phè, D©n x· lµm ®Êt cßn ®µo ®îc hµn ngµn phÕ tÝch thêi §inh vµ tiÒn ngò Thï thêi §êng chon trong lßn ®Êt.
Tuy nãi §an Nha cã sím, nhng tríc thêi TrÇn d©n c tha thít, v×:”mét tr¨m cöa vÓ ph¶i nÓ cöa V¬ng” “cöa V¬ng ph¶i nhêng vöa Cun”, C«n Giang lµ mét ng trêng dung n¹p d©n chµi c¸c n¬i tËp trung vÒ thµnh lµng næi, thêi TrÇn, Lª, ®Þa danh lµ phêng Thñy c¬ c«n Giang, s¸ch:”B¾c Thµnh x·, tæng, trÊn bÞ l·m” ®· minh chøng ®iÒu Êy.
Tæ hä Qu¸ch nhµ ta vÒ ë Phóc Khª kh«ng ph¶i lµ sím, song so víi c d©n trång lóa lµ mét trong c¸c vÞ cã c«ng ®Çu, tõ chç nhô c më mang bê b·i ®Õn thêi cô ý Trung ruéng ®· cã gÇn 100 mÉu, ®Õn thêi cô B¶o, cô Nghiªm ruéng ®· cã vµi tr¨m mÉu, ®ñ thÊy hä ta cã c«ng hoµn tÊt viÖc khÈn ®iÒn, khai ph¸ mét vïng cöa s«ng thµnh lµng v¨n hãa.
Tõ buæi më ®Êt, hä Qu¸ch ta ®· cã c«ng cïng HuyÒn s trïng hng chïa ThuyÒn Quang, ®Õn thêi Lª ®¹i tu chïa Phóc L©m, l¹i b¾c cÇu qua s«ng, më ®ß qua bÕn.
Trong cuéc khëi nghÜa chèng qu©n Minh (1407 – 1427), cô Tù Ngu hä ta ®· tõng gióp ®ì quan Lang Trung nhµ TrÇn l¸nh giÆc Minh ch¹y vÒ Phóc Khª, nhµ cã 9 con trai th× 8 ngêi nèi tiÕp nhau theo Gi¶n §Þnh ®Õ, TrÇn Trïng Quang gi÷ thµnh Ngù thiªn (Hng Hµ), gióp qu©n NguyÔn ThuËt ë KiÕn X¬ng ®¸nh thµnh, giÕt tri phñ ngôy lµ HÇu B¶o.
C«ng danh sù nghiÖp hä nhµ ®êi thÞnh Lª th× quèc s chÐp s¸ng nh ban ngµy. Ngay buæi ®Çu sù nghiÖp cÇn v¬ng, hä Qu¸ch ta dèc lßng cïng ®Ö tö chïa ThuyÒn Quan, ®ãi th× mÆc ¸o vØ buåm (®an b»ng cãi), tr¬ng cê “nam m« thuyÒn quan ®¹i tíng qu©n”, phÊt cê chèng Ph¸p.
Trong phong trµo c¸ch m¹ng v« s¶n, hä Qu¸ch ta kiªn trung. Tõ n¨m 1927, «ng Qu¸ch §×nh Th¸t ®· tham gia thanh niªn c¸ch m¹ng ®ång chÝ héi do cô Hå s¸ng lËp. N¨m 1930 «ng lµ BÝ th chi bé §¶ng céng s¶n §«ng d¬ng cña x· Phóc Khª, cã c«ng d¾t dÉn phong trµo, x©y dùng Th¸i Phóc thµnh trung t©m b·o t¸p c¸ch m¹ng cña phñ Th¸i Ninh (sau nµy ®îc Quèc héi vµ ChÝnh phñ níc céng hßa x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam cÊp b»ng: lµng cã c«ng víi níc.
Con ch¸u hä qu¸ch ®i xa, vÒ gÇn xøng víi tiªn linh, c«ng tr¹ng lín lao, ghi trong ph¶ chÝ.
§Ó 25 chi hä Qu¸ch trong Nam ngoµi B¾c ch¾p vÒ Phóc Khª, ban biªn tu gia ph¶ xin chÐp tõ khëi tæ ®Õn ®êi 7 lµm ®iÓm tùa cho c¸c ph¶ chi. ViÖc lµm trªn h¼n lµ cã Ých: con ch¸u hiÓu them vÒ tiªn tæ, gia ph¶ c¸c chi hËu biÕt tõ ch¬ng ®Çu më dßng ®¹i téc.
PHÇN THø HAI
CéI NGUåN Hä QU¸CH
Hä Qu¸ch vèn dßng lÖnh téc. T¬ng truyÒn triÖu tæ lµ Qu¸ch Tö NghÞ, tÓ tíng nhµ §êng, cã c«ng phï §êng Minh Hoµng canh t©n ®Êt níc Trung Hoa, më thêi thÞnh trÞ Vua s¸ng, t«i hiÒn, ®ù¬c LÞch sö xÕp hµng vµo bËc t«i hiÒn “tam ®¹i”. Ph¶ cò hä ta chÐp vËy, nay xin phông chÐp, song cÇn nghiªn cøu tríc khi kh¼ng ®inh.
S¸ch “ Nam Ch©u ®ång ph¶”, viÕt vµo n¨m §øc Long, Kû Tþ (1627) cho chi hä Qu¸ch lµng §øc Khª cã quan hÖ trùc hÖ víi c¸c dßng hä Qu¸ch thuéc 14 chi trong c¶ níc:
· Chi Mét: tró t¹i x· Phó Khª, huyÖn §«ng Ngµn, phñ Tõ S¬n, nay lµ x· Phï Khª, huyÖn Tõ S¬n, tØnh B¾c Ninh.
· Chi Hai: tró t¹i x· Phóc Khª, huyÖn §«ng Quan, phñ Th¸i Ninh, nay lµ x· Vò Phóc, huyÖn Th¸i Thôy, tØnh Th¸i B×nh.
· Chi Ba: tró t¹i x· Quúnh C«i, huyÖn Gia §Þnh, trÊn Kinh B¾c, nay thuéc huyÖn Gia L¬ng, tØnh B¾c Ninh.
· Chi Bèn: Tró t¹i x· S¬n Lòng, huyÖn Nho Quan, trÊn Thanh Hãa, nay thuéc huyÖn Nho Quan, tØnh Ninh B×nh.
· Chi N¨m: tró t¹i x· Cæ Am, huyÖn VÜnh B¶o, tØnh H¶i D¬ng, nay thuéc huyÖn VÜnh B¶o, thµnh phè H¶i Phßng
· Chi S¸u: tró t¹i x· Phîng Têng, huyÖn Tiªn L÷, phñ T©n Hng, nay thuéc huyÖn Tiªn L÷ (Phï Tiªm), tØnh Hng Yªn.
· Chi B¶y: tró t¹i lµng DÞ NËu, huyÖn quúnh Lu, tØnh NghÖ An, nay chuyÓn vÒ x· Mai Hïng, huyÖn quúnh Lu, tØnh NghÖ An.
Phñ Th¸i B×nh (sau ®æi lµ phñ Th¸i Ninh), thuéc tØnh Th¸i B×nh gåm 5 chi ë lµng Thîng Phó, tæng Thîng TÇm (nay lµ x· §«ng Phong, huyÖn §«ng Hng), lµng Trùc Néi (x· §«ng Quan, huyÖn §«ng Hng), lµng D¬ng Xuyªn, tæng Héi Phó (x· §«ng LÜnh, huyÖn §«ng Hng), lµng Thîng LiÖt, tæng Thîng LiÖt (x· §«ng T©n, huyÖn §«ng Hng). Lµng C¸t §µm, tæng C¸t §µm (x· §«ng Hßa, thÞ x· Th¸i B×nh) lµng T¹ X¸, tæng Phó Cèc (x· Hîp TiÕn, huyÖn §«ng Hng), lµng Cæ Khóc, tæng Phó Cèc(x· Phong Ch©u, huyÖn §«ng Hng)
VÞ tæ ®©u tiªn ®ù¬c s¸ch “ LÞch triÒu ®¨ng khoa lôc” vµ “ c¸c nhµ khoa b¶ng ViÖt Nam
Ch¸u xa ®êi quan hµnh khiÓn (Qu¸ch ®×nh NhÉn) lµ Qu¸ch §×nh T¸n, thõa léc tæ tiªn häc hµnh hiÓn ®¹t. Kho¶ng ®êi vua Lª Nh©n T«ng, n¨m MËu TuÊt ( 1478), ®ç tam gi¸p ®ång tiÕn sü suÊt th©n, lµ quan träng thÇn triÒu néi ®êi H«ng §øc.
Mét ch¸u kh¸c cô Hµnh KhiÓn lµ Qu¸ch §×nh To¶n, ®ç tiÕn sü cïng khãa víi Qu¸ch §×nh T¸n, lµm quan Hµn l©m viÖn, 2 lÇn ®îd Vua cö ®i sø sang Minh, ®em th¾ng lîi ngo¹i giao vÒ cho §¹i ViÖt, ®îc Vua khen.
Con cô To¶n lµ Qu¸ch §×nh §iÓn, niªn hiÖu Long Kh¸nh nhµ Lª (1505) cïng ®ç tiÕn sü, ®îc Lª Chiªu T«n phong chøc H×nh bé thîng th, danh phÈm ®¹t ®Õn tét ®Ønh.
Niªn ®¹i ChÝnh Hßa ®êi Lª Hy T«ng, cô Qu¸ch §×nh Giai ®ç tam gi¸p ®ång tiÕn sü, lµm ®Õn Th¸i Thîng tù khanh.
Khoa Gi¸p TuÊt (1634) niªn hiÖu §øc Long, Qu¸ch §×nh DÇn ®ç tiÕn sü, khoa sau n¨m Canh Th×n, niªn hiÖu Dîng Hßa (1640) anh ruét lµ Qu¸ch §×nh §øc ®ç b»ng thø bËc cña em. C¶ hai anh em ®Óu ®îc th¨ng tíi chøc LÔ Bé t¶ thÞ lang, ngang hang thø trëng Bé LÔ.
*** *** ***
Khëi chi tæ hä Qu¸ch lµng Phóc Khª b¾t nguån tõ gèc hä Qu¸ch lµng Song Khª – Phï Khª. Thõa t Êm tæ ®êng tæ, tõng lµm huyÖn l¹i ë huyÖn Nam Sang, phñ Thiªn Trêng (nay thuéc huyÖn Nam Ninh, tØnh Nam
BÊy giê do viÖc Vua TrÇn Nh©n T«n ®¸nh dÑp Chiªm Thµnh, vµo tËn Chµ bµn b¾t ®îc ChÕ Cñ, v× hßa hiÕu, Vua g¶ c«ng chóa HuyÒn Ch©n cho Vua Chiªm. Vua Chiªm c¾t hai ch©u ¤, Lý (Qu¶ng B×nh, Qu¶ng Tri, Thõa Thiªn) lµm lÔ n¹p quy. §Õn ®êi Anh T«n, hok nhiÒu lÇn g©y hÊn, ®ßi ®Êt. N¨m khai th¸i thø 3 (1326, Vua TrÇn Minh T«n cö th©n v¬ng TrÇn Hóc ®i ®¸nh Chiªm thµnh, bÞ qu©n Chiªm phôc kÝch b¾t sèng, tõ ®ã hä cµng kiªu r«ng, nhiÒu lÇn ®em qu©n cíp bãc vïng Thanh NghÖ, vïng lé Thiªn Trêng vµ ®¸nh kinh thµnh Th¨ng Long, M¹nh Khª trë thµnh vïng thêng diÔn ra binh löa. Cô Qu¸ch TÈu quyÕt ®Þnh dÉn con ch¸u ®i kh¶o s¸t vïng duyªn giang song TiÓu Hoµng (nay lµ Trµ Lý), chon ®Êt C«n Giang, n¬i cã cån cao cã thÓ më Êp, s«ng Cun s©u réng, t«m c¸ nhiÒu nh trong chËu, phêng thñy cã C«ng Giang thuyÒn bÌ chËt bªn, bu«n b¸n tÊp nËp liÒn quyÕt ®Þnh h¹ tr¹i, lËp Êp Phóc Khª. §Þa danh Phóc Khª g¾n víi Song Khª, M¹nh Khª quª cò ®îc tæ häta nh¾c l¹i cho con ch¸u nhí gèc, t×m vÒ céi.
*** *** ***
§Ó cã t liÖu viÕt vÒ c¸c vÞ triÖu tæ ®Çy ¾p c«ng lao, ©n ®øc, sang nghiÖp hä Qu¸ch Phóc Khª vµ c¸c danh nh©n hiÓn h¸ch thêi thÞnh Lª, tæ biªn tu gia ph¶ chóng t«i c¬ b¶n dùa vµo s¸ch “ Nam ch©u ®ång ph¶”, viÕt xong ngµy 15 th¸ng 4 nhuËn niªn hiÖu §øc Long (1629) - ®êi Lª ThÇn T«n, b¶n dÞch cã hiÖu ®Þnh vµ bæ xung cña cô trëng téc Qu¸ch §×nh Têng ( vÉn ë chi Phóc Khª) viÕt vµo n¨m Kh¶i ®Þnh thø 3 (1909), dùa them vµo c¸c bé sö lín nh ViÖt sö th«ng gi¸n c¬ng môc ( Quèc sö qu¸n triÒu NguyÔn), §¹i ViÖt sö ký toµn th cña Ng« Sü Liªn, c¸c nhµ khoa b¶ng ViÖt Nam (ñy ban khoa häc x· héi), vµ c¸c tµi liÖu lu t¹i B¶o tang Th¸i B×nh … ®Ó biªn tËp phÇn tiÒn ph¶ hä Qu¸ch lµng Phóc Khª.
PHÇN THø BA
TIÓU Sö 6 §êI TRIÖU Tæ
Tæ §êI THø NHÊT
Tæ hä Qu¸ch §×nh , hiÖu lµ TÈu, sinh kho¶ng ®Çu niªn hiÖu Hng Long ®êi TrÇn Anh T«n, ë Êp M¹ch Giang, cöa s«ng M¹ch Giang (1293 …) huyÖn Nam Sang, phñ Thiªn Trêng (nay thuéc huyÖn Nam §Þnh, tØnh Nam §Þnh), lµ ch¸u quan huyÖn L¹i Nam Sang, ch¾t quan hµnh khiÓn Qu¸ch §×nh NhÉn.
B×nh sinh cô lµ ngêi m¹nh mÏ, quyÕt ®o¸n, biÕt lo tríc, lêng sau. XÐt M¹nh Khª lµ cöa ngâ vµo kinh su cña giÆc Chiªm khã ®îc yªn bÒn … ®· tù cÇm l¸i, ®Èy sµo ®i kh¶o s¸t c¸c phñ Th¸i B×nh, KiÕn X¬ng (nay ®Òu thuéc tØnh Th¸i B×nh). §Õn vung Phóc Khª thÊy ®Êt ®ai trï mËt, nh©n d©n no ®ñ, phong tôc tèt lµnh, bê b·i hoang hãa cßn nhiÒu cã thÓ khÈn ®iÓn, lo viÖc lín l©u dµi… vµ cã s«ng Cun s©u réng, v¹n chµi ®«ng vui, t«m c¸ ®Çy s«ng ®Çy b·i. Phêng C«n Giang bu«n b¸n tÊp nËp … bÌn quyÕt ®Þnh th¶ neo, ®Þnh nghiÖp ë ®©y. Nhí vÒ quª tæ ë Phï Khª, n¬i sinh ë M¹nh Khª, cä lÊy tªn Êp lµ Phóc Khª. Do hä Qu¸ch con ch¸u ngµy cµng ®«ng, ®iÒn s¶n ngµy cµng lín, thÕ lùc ngµy cµng m¹nh, cã nh÷ng ngêi tõng lµ dêng cét triÒu ®×nh nªn vÒ sau c¶ vïng Êy ®Òu lÊy tªn lµ x· Phóc Khª.
Tr¶i vµi chôc n¨m l¨n lén khai pha, cô ®· ®Ó l¹i cho con ch¸u cã ruéng vên, cã nghÒ thñ c«ng biÕt lµm nghÒ méc, biÕt më lß rÌn, nöa ®êi dùng lªn c¬ nghiÖp, con ch¸u ®êi sau theo chÝ cô, ®øc cô mµ hng thÞnh dÇn, vù¬t c¶ cha anh “con ®îc h¬n cha” b¾t ®Çu phóc cña tæ Qu¸ch TÊu.
Tæ §êI THø HAI ( Cô HOµN B¶N)
Tæ vÉn gi÷ hä Qu¸ch, hóy hiÖu Hoµn B¶n, lµ con trai duy nhÊt cña tæ Qu¸ch TÊu.
Tõ thña nhá, thõa hëng gia tµi cña song th©n, ®Î ra ®· phong lu: Ruéng vên m¬i mÉum tr©u bß ®«i con, lóa chÊt chËt bå nhng vÉn chuyªn cÇn, kiÖm nhÆt. Phµm viÖc vên, ®ång ¸ng ®Òu do vî chång con c¸i tù lo. §Õn cô cÊy gÆt häa l¾m míi mín ngêi lµm, nhng tr¶ c«ng c¸ réng r·i, c¬m níc chu ®¸o, c¶ lµng khen cô “khoai to, da ngät, lóa tèt, d©u xanh”. Kh«ng phÝ thêi gian, nh÷ng kú nhµn råi më lß rÌn, xëng méc. Cã ai ®Æt hang kh«ng bao giê nhËn tiÒn c«ng ®Æt tríc, tïy theo s¶n phÈm mµ “lîng thñ háa th¸m tiÒn”, miÔn ®ñ tiÒn c«ng vµ cñi löa. D©n Phóc Khª yªu quý cô, ®Æt tªn cô lµ Hoµn B¶n. Khi cô mÊt thÊy ten Êy hîp víi ®øc cô, con ch¸u t¶ bµi bÞ Êy lªn ®Ó thê.
Cô sïng ®¹o phËt, ®îc Hßa thîng chïa ThuyÒn Quan (xa cïng mét x·, nay thuéc x· Th¸i Hµ) quÝ träng. Phµm thÊy viÖc nghÜa kh«ng bao giê tõ chèi, thÊy viÖc ®øc kh«ng viÖc g× khong lµm, gÆp kÎ khèn khã rat ay cøu gióp, gÆp ngêi ®ãi khæ cho g¹o cho tiÒn, kh«ng mong sù ®Òn ¬n, thÝch tông kinh niÖm phËt, c¶ ®êi kh«ng mµng danh lîi.
Tæ Hoµn B¶o sinh kho¶ng ®êi TrÇn Minh T«ng, ®Çu niªn hiÖu Long Kh¸nh (1314 – 1323), mÊt ngµy 13 th¸ng 4, kh«ng râ n¨m nµo. Ban ®Çu mé x©y ë c¹nh gèc ®a lµng, bªn c¹nh vùc s«ng , sao Hßa thîng HuyÒn s thÊy huyÖt thÕ “triÖu vùc bÊt minh”, bÌn bµn víi con trai cô lµ Gi¸c T©m ®a vÒ t¸ng ë “triÒn thµnh thi T©y” (phÝa t©y lòy ®Òn).
Tæ §êI THø BA ( Cô GI¸C T¢M)
Cô lµ con tæ Gi¸c T©m, vÉn gi÷ hä Qu¸ch, hiÖ lµ Gi¸c T©m, sinh kho¶ng ®Çu niªn hiÖu ThiÖu Kh¸nh, ®êi Vua TrÇn NghÖ T«ng (1341 …). Tõ nhá ®· ®îc phô th©n cho häc hµnh chu ®¸o, nhng thêi Êy nhµ TrÇn ®· suy, thiªn h¹ lo¹n l¹c, n¨m ®¹i tù thø 29 (1329)D¬ng NhËt LÔ cíi ng«i nhµ TrÇn m·i mét n¨m sau TrÇnNghÖ T«ng míi kh«ng phôc ®îc ®Õ nghiÖp, nhng c¶ ®ãi kh¸t, giÆc Chiªm thµnh 6 lÇn x©m lÊn, c¸c tíng §å Qý Ly, §ç Tö B×nh, TrÇn ThÕ Hng nhiÒu lÇn bÞ tµn ph¸. Vua Dôª T«ng tù ®i ®¸nh thµnh Chµ Bµn bÞ phôc binh ®¸nh tr¶, hy sinh t¹i trËn. TrÇn PhÕ §Õ nèi ng«i bi Hå Quý Ly thao tung, c¬ ®å nghiªng ng¶, v× thÕ vô Gi¸c T©m kh«ng chen vµo chèn quan trêng, ë nhµ më trêng t¹i gia. V× biÕt cô lµ bËc thùc tµi, m«n sinh rÊt ®«ng.
Vµo buæi tr¸ng niªn, cô giao thiÖp réng, b¹n bÌ kÝnh nÓ. Cô tó tµi Phóc ChÝ §¹t lµ b¹n ®ång m«n, quª huyÖn Ch©u Lai (tøc huyÖn Ph¶ L¹i – ChÝ Linh, H¶i D¬ng) cã c« g¸i ót ngoan ngo·n, xinh ®Ñp ®Þnh g¶ cho con trai tæ hä nhµ ta (cô Tö Ngu) sau v× nµng mÊt trÎ, ®Ýnh íc kh«ng thµnh nhng h¹i nhµ vÉn ®i l¹i rÊt th©n thiÖn nh anh em ruét.
VÒ giµ, cô träng ®¹o thiÒn, gióp x· x©y dùng chïa Phóc L©m cã ®ñ chïa Hé, ®iÖn phËt nguy nga léng lÉy. Còng tõ ®Êy cô chuyªn ¨n chay, kh«ng hÒ s¸t h¹i sinh linh, lËp bµn thê phËt t¹i nhµ, sím chiÒu tèi mé nh
Cô thêng d¹y con ch¸u: Cho cña kh«ng b»ng cho viÖc lµm, ®îc vµng kh«ng b»ng ®îc phóc, tríc lo lµm phËt trong nhµ, v× con v× ch¸i lam lµm, r¨n d¹y cho phô nghiªm, mÉy tõ, anh em hßa môc, kÝnh trªn nhêng díi, sau lo tu chî, tÕ ®é chóng sinh...
Mét n¨m trêi lµm dÞch t¶, c¶ x· m¾c bÖnh. Cô cïng hai ngêi b¹n lªn mêng häc nghÒ thuèc nam, vÒ lµng ch÷a rÊt hiÖu nghiÖm. Lµng qua trËn dÞch, cô trë l¹i xø Mêng mua tÆng thÇy mét con tr©u c¸i.
Bµi thuèc ch÷a “®Çu gi¨ng, cuèi gi¨ng” cho trÎ con cña cô thÇn diÖu. c¸c trÎ qua tay cô lµ khái. Víi kÎ khã cô chØlÊy tiÒn dù¬c liÖu, nghÌo qu¸ cho kh«ng. D©n Phóc Khª gäi cô nh
Kho¶ng ®êi X¬ng Phï (1377 – 1388), ®©n bÞ ®ãi to, c¶ níc sinh lo¹n. Dùa vµo uy tÝn cô Gi¸c T©m, cã kÎ muèn cËy nhê cô rñ d©n ®i cø¬p, cô m¾ng kÎ Êy: ”ta thµ chÕt kh«ng lµm viÖc ®ã”. Cô b¶o con ch¸u: “ ngêi xa còng tõng gÆp tóng ®ãi, cíp ®îc cña ngêi th× sèng, kh«ng cø¬p ®îc th× chÕt ®ãi, song mÊy ai ®· ham sèng lµm viÖc v« ®¹o ... C¸c con ®· th¸o sinh vµo hä Qu¸ch, ®ãi no thµ chÕt kh«ng ®îc lµm viÖc phi nghÜa”.
Do ®øc lín phóc ®Çy, cô sinh ®îc 3 ngêi con trai:
· Trëng lµ cô Ch©n TÝch (mÊt sím).
· Thø lµ Nh Ên (lÊy bµ Hoµnh ThiÖn, nhµ rÊt giµu, kh«ng cã con nèi nghiÖp)
· Con ót lµ Tù Ngu
Tæ §êI THø T¦ ( Cô Tù NGU).
Tæ khi míi sinh vÉn gi÷ hä Qu¸ch, cuèi ®êi ®æi sang hä Cao, hä Cao (1429) hiÖu lµ Cao Tù Ngu, ( ngu lµ lín), lµ con ót Gi¸c T©m, lÊy bµ DiÖu ThÓ ( em g¸i bµ Hoµnh ThiÖn), sinh kho¶ng niªn hiÖu §¹i §inh, ®êi ngôy v¬ng D¬ng NhËt LÔ hoÆc ®Êu triÒu TrÇn DuÖ T«n (1369 – 1370), v× ngo¹i mÉu giÇu cã, ®îc häc hµnh c¬ b¶n, xong kh«ng thi cö, kh«ng tham gia ch«n quan trêng, danh väng kh«ng cã nh÷ng ®øc nghiÖp vµ lßng yªu níc Ýt ngêi s¸nh ®îc.
§Çu thêi VÜnh Lac (1407), mîn cã Hå Quý Ly lÊy ng«i nhµ Tr©n, Minh Thµnh tæ sai Hoµng Phóc, Méc Th¹nh cÊt qu©n x©m lù¬c níc ta. ChÝnh “níng d©n ®en trªn ngän löa hung tµn: ngêi ngêi o¸n giËn.
BÊy giê cöa s«ng C«n giang lµ ®Þa bµn s«i ®éng cña nhiÒu l·nh tô khëi nghÜa.
N¨m Kû Söu (1409), Vua HËu TrÇn lµ Gi¶n §Þnh §Õ cÊt qu©n tõ Thanh Hãa tiÕn ®¸nh B« C« (Ninh B×nh), chÐm 3.000 ®Çu giÆc, tiÕn lªn chiÕm thµnh Ngù Thiªn, hiÖu triÖu nh©n d©n c¸c phñ T©n Hng, Th¸i B×nh, KiÕn X¬ng øng nghÜa, trai trëng, trai thø cô nhµ tuæi tõ 18 – 20 ®· theo vua ®¸nh giÆc. TiÕp ®ã Bïi §»ng Liªu ngêi x· Thôy Lòng, NguyÔn ThuËt ngêi phñ KiÕn X¬ng, Lª Hùu, ngêi x· Th¸i Hång (huyÖn Th¸i Thôy) mé qu©n khëi nghÜa. 7 ngßi con trai cô nèi nhau tßng qu©n, cïng nghÜa binh KiÕn X¬ng ®¸nh ph¸ phñ thµnh, giÕt tri phñ së t¹i lµ HÇu B¶o.
Trong nh÷ng n¨m Êy nhµ ta võa lµ c¬ së nu«i qu©n, l¹i nuooi c¶ chã kh«n ngµy ®ªm canh g¸c b¶o vÖ qu©n nghÜa, ®îc c¸c thñ lÜnh ®Òu tin cËy. Gia ph¶ hä chÐp:
“Cã lÇn qu©n Ng« vÒ v©y x· nhµ, may trong nhµ cã con chã tinh kh«n, thÊy giÆc tõ xa ®· sña, nghÜa qu©n vµ d©n chóng v× thÕ mµ ch¹y trèn an toµn”.
Tæng kÕt 20 n¨m chèng giÆc Minh, c¶ hä Qu¸ch ta míi cã 9 ngêi, 8 con cô Tù Ngu hy sinh. Riªng cô ý Trung v× cßn nhá lµ ch¸u ®Ých trong nhµ tho¸t n¹n thµnh tæ thø 5 hä nhµ.
Tæ Tù Ngu cßn næi tiÕng bËc thanh liªm.
T¬ng truyÒn, khi gi¨c Ng« míi vµo x©m lîc chóng ta, hai n¨m §inh Hîi, MËu Tý (1407 – 1408) d©n bÞ ®ãi to, gi¸ g¹o t¨ng vät, 1.000 ®ång míi ®îc mét ®Êu g¹o... cã quan lang trung nhµ TrÇn ph¶i ®i l¸nh n¹n ®Õn nhµ cô xin ®æi tói tiÒn lÊy c¬m ¨n, nãi víi quan Lang Trung : tiÒn b¹c lµ cña phï v©n, thÊy «ng lì ®é xin mêi «ng ¨n (nh©n d©n nãi vui:”cô nhµ ta coi tiÒn nh “ côc ®©t”). L¹i cã «ng Mai, quª ë phñ Quèc Oai ®em theo 60 thoi vµng ®Õn trä t¹i nhµ, khi gÆp gi¨c Ng« v©y nhµ, «ng Mai trong lóc bèi rèi ®em c¶ tói vµng giÊu véi vµo bôi c©y sau chïa råi ch¹y trèn. Cô nhµ tíi th¨m chïa nhÆt ®îc c¶ tói vµng Êy. Khi giÆc rót lui, cô tæ Tù Ngu trao tr¶ l¹i «ng Mai tói vµng kh«ng mÊt nöa ph©n, «ng Mai c¶m ®éng xin biÕu cô mêi thoi, tæ ta cêi vui “nÕu t«i thÝch vµng cña «ng, t«i cø lÊy c¶, «ng cã cí g× ®ßi l¹i”. BiÕt cô ta träng nghÜa khinh tµi. l¹i thÊy cô nhµ bÞ ®au ch©n, thuèc g× còng kh«ng khái, liÒn tÆng ®¬n thuèc dïng l¸ b«ng tr¾ng t¬i, nÊu víi gµ rîu ®Ó uèng, qu¶ nhiªn tæ khái bÖnh. Thùc lµ lµm phóc ®îc phóc. Tõ ®ã «ng Mai vµ nhµ ta quan hÖ rÊt th©n thiÕt, coi th©n h¬n v¶ ngêi ruét thÞt.
Cô t¹ thÕ ngµy 17 th¸ng 2 n¨m Kû DËu (1429), mé t¸ng t¹i ®Êt chïa ThuyÒn Quan (nay thuéc x· Th¸i Hµ, cïng thuéc huyÖn nhµ).
Tæ §êI THø N¡M: CAO ý TRUNG (QU¸CH ý TRUNG).
Tæ Qu¸ch ý Trung sinh n¨m T©n M·o ®êi Minh Tuyªn §øc (1411), thuë nhá vÉn lÊy tªn Qu¸ch ý Trung, ngµy 15 th¸ng 4 n¨m M©u Th©n (1427) B×nh §Þnh V¬ng Lª Lîi lªn ng«i, lÊy niªn hiÖu lµ ThuËn Thiªn. Ngµy 20 th¸ng 4 xuèng chiÕu ban hóy 7 ch÷, kiªng dïng tªn «ng néi vua (Lª §inh), bµ néi (Qu¸ch), cha vua: Kho¸ng, mÑ vua: Th¬ng, vua: Lîi, hoµng hËu: TrÇn, anh vua: Häc... nhµ ta v× vËy ph¶i ®æi sang hä Cao.
18 tuæi, phô th©n mÊt, tæ ta rÊt lßng hiÕu th¶o, tang lÔ chu ®¸o. C¶ ®êi cô kh«ng biÕt ch÷ “tham”, trªn kÝnh díi nhêng, trong ngoµi hßa môc; víi níc hÕt lßng trung, víi d©n hÕt lßng thiÖn, lÊy ®øc lµm gèc, lÊy tÝn lµm träng.
§êng häc hµnh cña tæ kh«ng ®îc hanh th«ng, “ mêi n¨m ®¨ng háa” cha kÞp ®i thi, ®Õn n¨m Kû DËu th©n phô qua ®êi, phÇn lo chÞu tang phô th©n, phÇn èm nÆng ph¶i dõng viÖc häc, ®o¹n tang phô th©n may qua khái bÖnh, dù kú thi h¬ng ®ç b»ng sinh ®å, song do søc kháe kh«ng theo häc n÷a, ®îc tri phñ KiÕn X¬ng lµ Bïi BÞ tiÕn cö, lµm duyªn l¹i ë huyÖn nhµ, vµi n¨m sau l¹i chuyÓn sang huyÖn TÒ Giang (V¨n Giang, Hng Yªn).
Tæ mÉu: lµ cô §µo ThÞ Dung, quª x· ThÇn §Çu nay thuéc x· Th¸i Häc, huyÖn Th¸i Thôy) trän vÑn ®ñ tam tßng, tø ®øc: Trªn kÝnh nghiªm ®êng, díi hÕt lßng th¬ng con. GÆp n¨m Kû DËu, võa lo viÖc tang cha, võa ch¹y thuèc ch÷a bÖnh cho chång, kh«ng hÒ kªu ca; mäi viÖc trong vên ngoµi ruéng tù m×nh lo liÖu.
Cô lµ bËc hiÒn ®øc, bá tiÒn b¾c cÇu cho d©n ®i lÔ chïa Phóc TiÒn, chïa Phóc Trung, phµm viÖc ®óc chu«ng, t« tîng chïa lµng, chïa tæng ®Òu g¬ng mÉu cïng nhµ chïa lo liÖu; l¹i më ®ß, ®ãng thuyÒn cho d©n qua s«ng Th¸i Ninh, tríc cho d©n qua l¹i, sau thuËn cho viÖc th¨m viÕng quª ngo¹i.
Trong nh÷ng n¨m th¸ng cô «ng bËn m¶i viÖc quan trªn huyÖn, nhÊt lµ nh÷ng n¨m cô ý Trung nhËm chøc xa nhµ, mäi viÖc ruéng vên, d¹y b¶o con c¸i... ®Òu mét tay ®Þnh liÖu. Khi Qu¸ch §×nh B¶o, Qu¸ch H÷u Nghiªm, Qu¸ch §×nh Thùc häc trêng Quèc Tö Gi¸m, biÕt con hÕt g¹o, cô tù xay thãc, gi· g¹o, råi theo ®ß däc lªn tËn kinh thµnh tiÕp tÕ. Trêi kh«ng phô lßng ngêi, con c¸i kh«ng phô lßng cha mÑ, con cô sau nµy ®Òu ®ç ®¹t, sù nghiÖp vµ danh väng chÐp trong quèc sö. N¨m §inh Mïi (1463), con trëng Qu¸ch §×nh B¶o ®ç tiÕn sü. 3 n¨m sau, khoa BÝnh TuÊt, con trai ót Qu¸ch H÷u Nghiªm ®ç tiÕn sü. Tæ phô ý Trung tuæi cao søc yÕu vÉn lªn tËn Th¨ng Long ®éng viªn con. Tæ mÉu §µo ThÞ Dung nãi víi mäi ngêi “ t«i hÕt lßng m·n nguyÖn “.
4 n¨m sau, ngµy 20 – 3 n¨m §inh Hîi (1467), tæ mÉu qua ®êi, con ch¸u d©ng t«n hiÖu lµ Ch©n Tõ. PhÇn v× søc yÕu, phÇn v× th¬ng vî 3 th¸ng sau (ngµy 24 th¸ng 5 nhuËn) cô «ng còng t¹ thÕ. Con ch¸u d©ng thôy hiÖu lµ ý Trung ®Ó thê.
Hai cô sinh ®îc 4 con:
Trëng lµ: Qu¸ch §×nh B¶o
Thø lµ: Qu¸ch §×nh Thùc
Ba lµ: Qu¸ch §×nh QuÝ
ót lµ: Qu¸ch H÷u Nghiªm.
(Lóc khai sinh ®Òu lÊy häc Cao §×nh: Cao §×nh B¶o, Cao §×nh Thùc, Cao §×nh QuÝ, Cao §×nh Nghiªm).
Tæ §êI THø S¸U
1 - Tæ Cao §×nh B¶o (Qu¸ch §×nh B¶o).
Cô Qu¸ch §×nh B¶o sinh ngµy 30 th¸ng 7 n¨m Gi¸p DÇn (1434) ®êi vua Lª Th¸i T«n. Tõ nhá ®· ®îc song th©n ®ãn quan quèc tö gi¸m tÕ töu: NguyÔn Thµnh (quª lµng Kim B«i, x· Hoa Lu, huyÖn §éng Hng) vÒ tËn nhµ d¹y häc kÞp khi lín lªn; ®îc phô th©n cho vÒ Th¨ng Long ¨n häc, c¸c «ng ®· kÕt giao víi nhiÒu bËc anh tµi, ®îc b¹n bÌ kÝnh nÓ. §Çu n¨m Quang ThuËn cã vÒ quª Ýt ngµy ®Ó chuÈn bÞ kh¨n ¸o dù kú thi h¬ng t¹i Trêng S¬n Nam
BÊy giê b¹n cô lµ L¬ng ThÕ Vinh, quª x· Cao H¬ng, huyÖn Thiªn B¶n (nay thuéc Nam §Þnh) cã qua th¨m nhµ; §Õn qu¸n c©y ®a ®Çu lµng hái th¨m bµ hµng níc chØ nhµ ta “®Ó mêi cô B¶o ®i ch¬i”, cô qu¸n tr¶ lêi “ cËu c¶ ®ªm ngµy ®Ìn s¸ch, cha ch¾c ®· cã thêi gian du l·m”. L¬ng ThÕ Vinh bá vÒ, chª lèi häc cô nhµ ta lµ “häc g¹o”. Tæ Qu¸ch §×nh B¶o biÕt tin véi g¸c bót nghiªn sang nhµ L¬ng ThÕ Vinh ®¸p lÔ; ®Õn ®Çu x· Cao H¬ng thÊy L¬ng ThÕ Vinh vÉn ch¬i diÒu víi b¹n bÌ, cô nhñ: “ ngêi nµy thùc cã tµi, ta kh«ng b× ®îc”, vÒ nhµ cµng cè c«ng häc tËp. §Õn kú thi héi, cô ®ç thñ khoa, L¬ng ThÕ Vinh ®ç thø hai.
Ngµy 16 th¸ng 2 n¨m Quang ThuËn thø 4 (1463), vua më thi ®×nh, sai T ®å B×nh Ch¬ng sù NguyÔn LÔ lµm ®Ò ®iÖu, sai Lª NiÖm lµm gi¸m thÞ, c¸c «ng NguyÔn Phôc, hµn l©m thõa chØ NguyÔn VÜnh TÝch, quèc tö gi¸m tÕ töu NguyÔn B¸ Ký lµm ®éc quyÓn. C¶ níc cã 4.400 ngêi dù thi. Vua Lª Th¸nh T«n ra ®Ò “®¹o trÞ níc cña c¸c v¬ng”, c¶ níc 44 ngêi ®ç tiÕn sü, vua chän 3 vÞ tam kh«i, cho L¬ng ThÕ Vinh ®ç tr¹ng nguyªn, NguyÔn §øc Trinh ®ç b¶ng nhìn, cô ta: Qu¸ch §×nh B¶o ®ç Th¸m Hoa.
Buæi ®Çu cô ®îc vua bæ nhËn chøc Trung th tÜnh, sau ®æi sang Trung th x¸ nhËn, s¸u th¸ng lªn chøc c«ng bé cÊp sù trung – hµn l©m viÖn ®¹i häc sü.
Th¸ng t¸m n¨m MËu Tý vua cïng hoµng th¸i tö, kú quËn c«ng Lª NiÖm, Lª NhuËn, §ç Hoµng Dôc vµ cô ta vÒ th¨m Lam Kinh, ®Êt ph¸t tÝch nhµ Lª viÕng VÜnh L¨ng (mé Lª Th¸i Tæ), ®îc cïng vua lµm th¬ xíng häa, v¨n ch¬ng “sang s¶ng”, vua rÊt mõng, cho tËp hîp bµi 5 t¸c gi¶ (kÓ c¶ vua Th¸nh T«ng) thµnh lËp s¸ch “Hoa anh hiÕu trÞ thi tËp”, cho kh¾c in lu th viÖn vµ cho mäi nguêi xem.
Ngµy 26 – 2 n¨m Kû söu (1469), vua më khoa thi, cho ®¹i thÇn Lª NiÖm lµm ®Ò ®iÖu. Cô B¶o cïng c¸c «ng H×nh bé D¬ng ChÊp Trung, NguyÔn Trùc, NguyÔn §×nh Trinh. Cô nhµ vµ 5 «ng ®· chän 40 ®ç tiÕn sü, tr×nh lªn vua, ®îc vua phª chuÈn.
Ngµy 8 -11 n¨m T©n M·o (1471), vua th©n ®i ®¸nh Chiªm Thµnh, lÊy §ç NhuËn vµ cô B¶o lµm tíng, cho NguyÔn Phôc lo vËn t¶i l¬ng thuyÒn, dïng Ngç Sü Liªm lµm sö quan, ®¸nh vµo tËn kinh thµnh Vi-gi-a (B×nh §Þnh), b¾t ®ù¬c vua Chiªm lµ Trµ To¹i. L¹i cïng 4 «ng nghÞ bµn, chia níc Chiªm thµnh 3 tiÓu Quèc: Nam Bµn, Hßa Hanh vµ Chiªm Thµnh ®Ó hä yÕu ®i, trõ mäi mèi häa vÒ sau.
Ngµy 7 – 4 ng¨m Nh©m Th×n (1472), Vua më khoa thi, l¹i chon Qu¸ch §×nh B¶o, §inh §øc Th«ng ®éc quyÓn. Cô nhµ cïng héi ®ång ®éc quyÓn chän 3 nguêi ®ç cËp ®Ò, 7 ngêi ®ç ®Ö nhÞ gi¸p tiÕn sü, 16 ngêi ®ç ®Ö tam gi¸p ®ång tiÕn sü, danh s¸ch ®Ö tr×nh, ®ù¬c vua chuÈn tÊu.
Th¸ng giªng n¨m Êt Mïi (1475), Lª Th¸nh T«ng cö Qu¸ch C¶nh ®i sø sang nhµ Minh. Cô nhµ ®îc vua giao viÖc cïng c¸c «ng Lª NiÖm, Hoµng Nh©n Thiªm, §µo TuÊn, Th©n Nh©n Trung, §ç NhuËn ®Õn ®a tiÔn Qu¸ch C¶nh. Th¬ phó ®Òu hay, vua cho in thµnh s¸ch, ®Æt tªn “Thiªn nam ®éng chñ ®¹o an tù”, coi lµ s¸ch quý, tµng cÊt vµo th khè.
Ngµy 4 th¸ng 7 n¨m Hång §øc thø 12 (1481), vua më khoa thi T©n Söu chän tiÕn sü cËp ®Ö, Vua ®Ých th©n lµm chñ kh¶o, Qu¸ch §×nh B¶o ®îc giao ®éc quyÓn (chÊm bµi).
Do tµi n¨ng, ®øc ®é, cô ®ù¬c vua th¨ng c«ng bé cÊp sù trung lªn Ngù sö ®µi, phã ®é ngù sö.
§Êt Kinh kú phån hoa ®« héi, quÝ nh
§Ó gãp phÇn hoµn chØnh vµ cô thÓ hãa luËt Hång §øc (bé luËt lín nhÊt, tiÕn bé nhÊt trong h×nh luËt c¸c triÒu ®¹i phong kiÕn ViÖt Nam
XÐt Qu¸ch §×nh B¶o th¬ v¨n ®Òu hay, tõng cïng vua vµ ®Þa thÇn xíng häa, chÊm thi chuÈn mùc, b×nh tuyÓn s©u s¾c, chÝnh x¸c, l¹i ®· theo vua x«ng pha trËn m¹c, biÕt tõng sù kiÖn, nhí tõng trËn ®¸nh nªn chän Qu¸ch §×nh B¶o vµ c¸c «ng §«ng C¸c hiÖu th: §ç NhuËn, hµn l©m thõa chØ: Th©n Nh©n Trung, hµn l©m thi ®«c §µo cö, §µm V¨n LÔ, hîp søc biªn tËp hai bé s¸ch lín:”thiªn Nam d h¹ tËp” (tuyÓn tËp th¬ níc Nam tËp II) vµ “th©n chinh kû söu”, ghi vÒ viÖc ngù gi¸ cïng chóng tíng ®i ®¸nh Chiªm Thµnh n¨m T©n M·o (1471).
Ngµy 13 th¸ng 11 n¨m Quý M·o (1483), hai bé s¸ch ®îc d©ng vua ngù. Th¸nh T«n xem xong hÕt lêi khen hay, sai quèc khè lÊy 10 l¹ng vµng thëng cô nhµ vµ t¸c gi¶. Cô B¶o chØ nhËn phÇn nhá, cßn chia cho c¸c céng sù, Vua ch©n phª r»ng:”v¶i dÖt mµ nh h×nh chuét cã löa, lôa ngò s¾c cã t»m b¨ng, thî khÐo c¾t ¸o long bµo” ý nh¾c c©u chuyÖn truyÒn kú vÒ §«ng Ph¬ng Sãc t×m ë câi Nam hoang thÊy cã c©y trong löa, loµi c©y Êy kh«ng bao giê chÕt (thËt lµ hiÕm quý), l¹i trong ngän löa bÊt diÖt Êy t×m ®îc chuét l¹, nÆng 100kg, l«ng dµi 3 tÊc dÖt ®îc v¶i (thø v¶i Êy trªn ®êi khã cã thÓ t×m ®îc), lÊy tÝch trong ThËp nhÞ ký cña V¬ng Tö NiÖm nãi r»ng ë biÓn ®«ng cã con t»m dµi 7 tÊc, cã vÈy sõng lÊy s¬ng tuyÕt phñ nªn, kÐn t¬ n¨m mÇu, dÖt thµnh ¸o mÆc dï giã ma kh«ng bÞ ít, thø Êy kh«ng dÔ t×m. Trong thiªn h¹ khen hai bé s¸ch cña cô nhµ quý vµ hiÕm nh tÊm v¶i dÖt tõ l«ng chuét trong löa cña §«ng Ph¬ng Sãc, nh v¶i t¬ kh«ng thÊm níc cña con t»m b¨ng ®Ó d©ng cho vua.
Lµm xong bé s¸ch quý, th¸ng giªng n¨m Gi¸p Th×n (1481), vua Lª Th¸nh T«ng xuèng chØ phong cho cô Qu¸ch §×nh B¶o chøc thîng th bé LÔ.
Thêi bÊy giõo thuËt phong thñy ®îc d©n tin, cho r»ng mäi viÖc th¨ng, tiÕn, ®ç ®¹t, tµi léc ®Òu do må m¶ xui lªn, c¸c thÇy ®Þa lý ®ua nhau kiÕm sèng b»ng nghÒ t×m ®Êt ®æ mé, c¸c nhµ quyÒn quý ®ua nhau t×m ®Êt t¸ng mé cha «ng, thÊy chç nµo ®Ñp liÒm cËy thÕ bËt síi, mé sau chÌn mé tríc, mé míi chÌn mé cò, thËm chÝ vông trém ®µo mé ngêi cò, ®em mé nhµ m×nh t¸ng vµo, d©n nhiÒu nhµ tr×nh ®¬n kiÖn tông, vÒ viÖc ph¬ng h¹i lÔ gi¸o. Víi t c¸ch thîng th bé LÔ, cô B¶o d©ng biÓu tÊu tr×nh: “®Êt ®Ó må m¶ cña c¸c quan viªn vµ d©n thêng trong níc cã khi ®Æt trªn ®Êt c«ng, cã khi lµ ruéng ®Êt t. NÕu ngêi nµo ®Æt mé trªn ®Êt t ®iÒn th× kÝch thíc réng hÑp võa ph¶i, theo híng ®Êt tríc sau cho ph¶i kh«ng ®îc û thÕ ruéng nhµ mµ ch«n s¸t tríc mÆt mé ngêi kh¸c. NÕu kÎ nµo cè ý bÞ ngêi cã mé ch«n tríc ®i kiÖn (th× dï ®Êt t) còng ph¶i chuyÓn ®i n¬i kh¸c vµ ph¶i nép tiÒn lµm lÔ t¹ theo ®óng ph¸p luËt”. Vua xem xong cho lµ ph¶i ®¹o, xuèng dô cho phÐp thi hµnh.
Ngµy 15 th¸ng 8 n¨m Êy, cô l¹i ®îc vua giao träng tr¸ch, cïng víi c¸c «ng §ç NhuËn, Th©n Nh©n Trung, §µo Cö, §µm V¨n LÔ, Ng« LuËn, L¬ng ThÕ Vinh biªn so¹n bia ®¸ danh nh©n tõ n¨m §¹i B¶o th 3 (kho Nh©m TuÊt -1442) ®êi Lª Th¸i T«ng, ®Õn khoa Gi¸p Th×n (1484), chÐp tªn c¸c vÞ tam kh«i, tiÕn sü 10 khoa, thµnh 10 bia lín, ®Ó con ch¸u vÒ sau ®îc biÕt. C¸c tÊm bia Êy ngµy nay vÉn cßn ®Æt t¹i nhµ bia V¨n MiÕu - Quèc Tö Gi¸m.
Ngµy 24 th¸ng 4 nhuËn n¨m Êt Tþ (1445), tæ Qu¸ch §×nh B¶o d©ng sí xin ®Þnh l¹i phÐp t¾c ®i l¹i trong hoµng cung: khi qua cæng tam quan ph¶i xuèng ngùa, dï quan to hay nhá chØ cho mét kÎ theo hÇu ( cïng vµo). Khi thiÕt triÒu: næi mét håi trèng : quan Bé Hé vµo, hai håi trèng c¸c quan ®¹i thÇn vµo... theo thø tù tõng bËc, tõng ngêi. HÕt 3 håi trèng ®ãng cöa, kiÓm tra, khi vÒ rÏ theo 2 cöa: §«ng Trêng An vµ Nam HuÊn ( cÊm ra cöa chÝnh, ®i bé theo chiÒu), tr¸nh sù lén sén lµm mÊt uy nghi néi diÖn. Vua khen lµ ph¶i, cho xuèng lÖnh thi hµnh.
ThÊy cô nhµ: “h×nh luËt tinh th«ng, lµm viÖc quy cñ, ph©n minh”, th¸nh 12 cïng n¨m Êy, Lª Th¸nh T«ng trao träng tr¸ch lín h¬n, gi÷ chøc thîng th bé H×nh.
N¨m Quang ThuËn thø 6 - Êt DËu (1465), tríc khi vÒ hu, cô d©ng biÓu xin vua mét ®Æc ©n vµ c¶ ®êi cô chØ xin vua mét viÖc: xin ®æi hä Cao trë vÒ hä Qu¸ch. Vua xÐt viÖc lµm hiÕu thuËn, kh«ng v× sù t«n kÝnh cña v¬ng gia ®Ó c¶ mét hä quªn mÊt dßng téc nªn ®· ch©u phª cho hä Qu¸ch bá hä Cao, trë vÒ hä cò.
Cô mÊt ngµy 1 – 7 n¨m MËu Th×n (1508), ®êi Lª Tóc T«ng hoµng ®Õ.
Tæ Qu¸ch §×nh QuÝ.
Cô sinh n¨m §inh Tþ (1437), em ruét cô Qu¸ch §×nh B¶o, th«ng minh, lanh lîi, giao du réng, ngo¹i giao tµi , thuë nhá cã ®îc häc hµnh cïng anh, nhng chØ thi ®ç nhÞ trêng, sau ®îc gi÷ chøc trëng sö ë v¬ng phñ hµnh nghÜa. N¨m Canh DÇn (1470) ®êi vua Lª Th¸nh T«ng phông mªnh nhËn chøc hµnh nh©n tù trong ®oµn sø bé sang ngo¹i giao víi nhµ Minh, kh«ng may ®i ®Õn huyÖn Tõ Ch©u, thuéc Qu¶ng §«ng níc §¹i Minh bÞ nhiÔm dÞch, chÕt t¹i dÞch qu¸n (ngµy 7 – 5 n¨m Canh DÇn), Linh c÷u ®îc sø bé cho ngêi ®em vÒ Nam Quan råi chuyÓn vÒ Phóc Khª, th©n nh©n d©ng thôy hiÖu HuyÒn L©m. Cô bµ (Tõ ¢n) lo t¸ng t¹i xø cæng chïa ThuyÒn Quan, cô thîng thä 24 tuæi.
Tæ Qu¸ch §×nh Thùc
Tæ sinh n¨m Kû Mïi (1439) ®êi vua Lª Th¸i T«ng, thuë nhá cã häc hµnh, lµm viÖc ë phêng ®éi sö dÞch, th¨ng tíi chøc Trëng kinh ®¹i quan, lÊy cô bµ hiÖu lµ Tróc NghÖ, v× mÊt sím, kh«ng cã con c¸i, t¹ thÕ ngµy 13 – 12 ( kh«ng râ n¨m nµo), mé t¸ng ë xø cæng chïa ThuyÒn Quan.
Tæ Qu¸ch H÷u Nghiªm
Cô lµ con ót tæ Qu¸ch ý Trung, em cô Qu¸ch §×nh B¶o, Qu¸ch §×nh QuÝ, Qu¸ch §×nh Thùc, sinh ngµy 3 – 10 n¨m Nh©m TuÊt, niªn hiÖu §¹i B¶o - thø 3 (1442), triÒu Lª Th¸i T«ng: giái giang v¨n häc, cã tµi ngo¹i giao øng ®èi. Tuy sau anh c¶ (Qu¸ch §×nh B¶o) 8 tuæi, nhng søc häc chØ chËm sau anh ®«i chót, thµnh ®¹t sím h¬n, danh vÞ, häc vÞ ®Òu kh«ng kÐm anh c¶.
Cô Qu¸ch §×nh B¶o ®ç khoa Quý Mïi (1463) ngay khãa thi sau (khãa thi sau – BÝnh TuÊt – 1466), cô ót ®i thi ®· ®ç tiÕn sü. Khoa nµy do ®Ých th©n nhµ vua chñ kh¶o, kh«ng lÊy tr¹ng nguyªn, vua chonj NguyÔn Nh
Cô Nghiªm vinh qui, song th©n võa ®îc vinh phong th× ngµy 20 – 3 mËu th©n tõ trÇn, tiÕp ®ã ngµy 24 – 5 (nhuËn) phô th©n t¹ thÕ, anh c¶ chØ vÒ chÞu tang Ýt ngµy ®· cã lÖnh vua gäi vÒ kinh. Hai anh lµ Qu¸ch §×nh QuÝ vµ Qu¸ch §×nh Thùc kh«ng g¸nh næi träng tr¸ch, v¶ l¹i lÖn cña v¬ng phñ Hµnh NghÜa dôc lªn ®êng, cô Nghiªm d©ng biÓu xin ë nhµ chiu tang, thay cho c¸c anh chÞ lo viÖc hiÕu.
Sau ®ã khi æn ®Þnh viÖc nhµ, mïa hÌ n¨m Kû Söu (1449), cô Nghiªm vÒ kinh nhËn chøc hµn l©m ®·i chÕ, sau ®ã lµm bÝ th gi¸m ®éc, bÝ th thÞ ®éc.
Mïa thu n¨m T©n M·o (1471), vua th©n ®i ®¸nh Chiªm Thµnh, cô xin anh t©u vua cïng theo hÇu gi¸. Vua giao cô nhµ lo viÖc “th ký qu©n vô”, gi¶i quyÕt viÖc ghi chÐp sæ s¸ch, tæng hîp binh, l¬ng...truyÒn ®¹t mÖnh lÖnh.
29 tuæi ®îc hÇu bªn vua lµ vinh h¹nh lín, cô nhµ siªng n¨ng, sæ s¸ch m¹ch l¹c, tÊu tr×nh viÖc qu©n viÖc l¬ng rµnh m¹ch, ®îc vua yªu, cho gÇn thuyÒn ngù, khi h¹ cho ë gÇn long tr¹i.
§Õn cöa §¹i Cµn, ®ang vµo mïa ®«ng bçng nã giã tríng, chu s kh«ng thÓ hµnh qu©n liÒn rÏ vµo s«ng Hoµng Mai, võa cho binh lÝnh nghØ ng¬i, võa ®îi thuyÖn l¬ng cña quan vËn t¶i NguyÔn Phôc. Xa gi¸ ngù phÝa h÷u ng¹n, c¹nh ®Òn H¬ng Cµn, cô nhµ ë tr¹i t¶ giam, phÝa trong DÞ - NËu. N¬i ®©y thËt lµ kú diÖu, nói gÆp ®ång b»ng, s«ng gÆp non xanh, nói gÆp ®îc biÓn, cô lµm th¬ vÞnh hµo khÝ qu©n ta, ca ngîi non níc. T¹i ®©y ®· gÆp tæ mÉu Hå ThÞ Thµnh, vèn dßng Hoµng téc. V× thîng hßang Hå Quý Ly vµ vïa Hå H¸n Th¬ng bÞ giÆc Minh b¾t gia ®×nh ph¶i bá quª gèc x· Quúnh §«i (cïng thuéc huyÖn Quúnh Lu) l¸nh n¹n ë lµng Di - NËu, cöa H¬ng Cµn. Tuy hoµng téc bÞ chãc n·, c¶nh nhµ xa sót, nhng con ch¸u vÉn gi÷ ®îc nÕt nhµ, cÇm kú thi häa, ngêi quèc s¾c kÎ v¨n tµi, hä Qu¸ch hä Hå t©m ®Çu ý hîp, ®îc huynh trëng Qu¸ch §×nh B¶o (cïng trong qu©n) cho phÐp, ®îc Lª Th¸nh T«ng ra ©n, hai cô ®· lµm lÔ thµnh th©n.
§Çu n¨m Nh©m Th×n ®¸nh xong giÆc Chiªm Thµnh, khi qu©n vÒ qua cöa §¹i Cµn, cô Nghiªm ®îc vua vµ anh c¶ Qu¸ch §×nh B¶o cho lu l¹i quª ngo¹i Ýt ngµy. Duyªn trêi xui khiÕn tæ mÉu Hå ThÞ Thµnh cã tin vui. LÞch kú vÒ kinh, tæ mÉu lªn tËn ®Þa ®Çu b¶ng x· lµm lÔ tiÔn ®a, 9 th¸ng sau thi sinh ®îc Anh KiÖt tuíng qu©n (thµnh tæ chi hä Qu¸ch ë Quúnh Lu)
Kho¶ng tuÇn th¸ng 6 n¨m Êy Qu¸ch tíng c«ng vÒ ®Õn kinh thµnh. Ngµy 15 th¸ng 8 cïng n¨m (1473) cô nhµ ®îc th¨ng chøc phã ®« ngù sö, lµm viÖc ë ngù sö ®µi (ngang hµng th trëng thêi nµy)
Trªn c¬ng vÞ míi, ngêi hÇu cËn can gi¸n cô ®· lµm biÓu t×nh vua Th¸nh T«ng vÒ: lîi h¹i cña viÖc thëng ph¹t ®Ó ®éng viªn sü khÝ, khÝch lªn quan d©n, bµi biÓu ®îc sö chÐp nguyªn v¨n: “viÖc thëng, ph¹t, cho ra, lÊy l¹i lµ quyÒn cña ®Õ v¬ng trÞ níc. Thëng ®¸ng c«ng th× ai ai còng lÊy lµm khuyªn (g¾ng søc). Ph¹t ®¸ng téi th× ai ai còng lÊy lµm r¨n, cho nªn viÖc thëng ph¹t ph¶i hÕt ®¹o chÝ c«ng. Nay bÖ h¹ ®ang chÝnh buæi ®Çu trong s¸ng, tãm gi÷ ®îc quyÒn t¹o hãa. TiÕn dông ngêi hiÒn lo¹i bá kÎ gian, ngêi trong níc ai ai còng ngìng mé ®¹o ®øc hay, mõng xem (thêi) thÞnh trÞ. Nhng thÇn trém nghÜ n¨m tríc ®i ®¸nh S¬n Di, Chiªm Thµnh, Lu + §ån, L·o Qua th× chän lÊy nh÷ng ngêi m¹nh kháe. Qu©n c¬ ë c¸c vâ hiÖu x«ng lªn giÕt giÆc, th¨ng bæ chøc cha hÕt, ®Õn khi läc th× ph¶i lïi lµm qu©n n¨m phñ, còng ngang (hµng) víi nh÷ng ngêi cha giÕt ®îc giÆc kh«ng ph©n biÖt g×. Cói xin c¸c qu©n c¬ bèn vÖ hiÖu, n¨m phñ (so¸t l¹i ai ®· cã c«ng giÕt giÆc) lËp ra bèn vÖ thÇn vò (ph©n biÖt ngêi cã c«ng lao) ®Ó khuyÕn khÝch nh÷ng chiÕn sü cã c«ng. L¹i nh nh nh Nh
Ngµy 16 – 6 n¨m Gi¸p Th×n, cô xin nhµ vua t¨ng häc bæng cho häc sinh trêng Quèc Tö Gi¸m, phµm häc giái ®Òu cho thªm tiÒn, g¹o, lêi biÕng häc kÐm th× h¹ bít l¬ng.
Do v¨n häc giái giang, cô Nghiªm hai lÇn ®îc vua Lª Th¸nh T«n cho tham gia tæ chøc thi §×nh, thi §iÖn.
- Ngµy 19 – 4 n¨m Kû DËu (1489), vua tù ra ®Ò thi, cô cïng thîng th bé H×nh lµ Lª §¨ng Nhîng gi÷ viÖc ®Ò ®iÖu.
- Ngµy 21 – 3 n¨m QuÝ Söu, vua l¹i tù ra ®Ò thi, cô Nghiªm l¹i cïng ®îc víi Binh bé thîng th §inh C«ng BÐ, TrÞnh C«ng §¸n lo viÖc ®Ò ®iÖu, cßn §ç NhuËn, L¬ng ThÕ Vinh, Lª Qu¶ng ChÝ lµm ®éc quyÓn.
N¨m §inh Tþ (1497) vua Lª Th¸nh T«ng b¨ng hµ. N¨m MËu Ngä (1498) Lª HiÕn T«ng lªn ng«i.
N¨m C¶nh Thèng thø 5 (1502), ngµy 13 – 8 n¨m Nh©m TuÊt, cô Qu¸ch H÷u Nghiªm phông mÖnh ®i sø níc Minh ®Ó ®¸p lÔ viÖc vua Minh HiÕn T«ng tÆng vua ta ¸o mò ®Ñp. §êng dµi B¾c quèc sø bé cã lóc ®i thuyÒn, cã chç ®i ngùa, gÆp chç non cao trÌo bé, nhng ®Õn c¸c dÞch qu¸n ®Òu ®îc ®ãn tiÕp long träng. Khi ®oµn ®Õn B¾c Kinh thÊy t¬ lôa ®Ñp, l¹i b¸n c¶ ¸o long cæn, cô cho phÐp mua cÊt vµo trong hßm lÔ vËt ®Þnh ®em vÒ níc, nµo ngê sø bé võa tíi xø qu¸n, hoµng th¸i hËu ( vî vua Anh T«ng, mÑ HiÕn T«ng níc Minh) cho lÝnh lôc c¸c d¬ng hßm lÔ vËt ®Ó t×m h¬ng liÖu quý. May cô ta nhanh trÝ ®· lËp biÓu vµ tê kª gåm c¶ ¸o long cæn vµ c¸c lÔ vËt kh¸c. Vua Minh kh«ng biÕt, khen vua ta “hµo phãng”, vµ khen v¨n phong cô nhµ ta tao nh·, ®¸ng xÕp vµo hµng nh©n tµi Tam ®¹i cña Trung Hoa. L¹i sai quan th¸i gi¸m TrÇn Khoan d©ng ch©u (b¸u) ®Ó vua Minh ban tÆng cho ch¸nh sø §¹i ViÖt (cô nhµ), sau l¹i mêi lªn dù yÕn, ban cho vãc ®¹i hång.
Th¸ng 3 n¨m QuÝ Hîi, sø bé ta chuÈn bÞ vÒ níc, cô vµo bÖ kiÕn Minh HiÕn T«ng, nh©n ®Ønh läng cã vµo chç thñng, n¾ng xuyªn thÒm ®iÖn thµnh nh÷ng lç trßn, vua Minh ra ®èi:
“LËu èc nhËt xuyªn h×nh kª no·n tam tam, tø tø”.
(Nhµ thñng, n¾ng xuyªn qua nh
Cô ta ®èi l¹i “ Trêng Giang phong ®éng tùa long l©n ®iÖp ®iÖp, trïng trïng”.
(S«ng dµi, giã thæi, sãng nh
Vua Minh thÊy cô lÊy c¶nh Trung Hoa, ®èi chØnh ý, chØnh ch÷ mµ hïng khÝ lÉm liÖt, ngîi khen hÕt lêi, truyÒn cho cÈm y vÖ, ®« chØ huy sø: D¬ng T«ng xuÊt kho thêng thªm cho cô ta 4 tÊm vãc ®¹i hång. Giao cho thîng th b« binh cÊp cho ®oµn sø bé ta mét thuyÒn lín ®Ó chë vÒ níc.
Vua Minh hái: ®êng vÒ quª cã n¬i nµo s«ng réng, níc s©u nhÊt? Cô t©u: s©u nhÊt lµ cöa C«n Giang. Vua lÊy chiÕc hßm quý ®Ò mÊy ch÷ k râ, giÆn khi nµo vÒ ®Õn s«ng C«n h·y më ra.
Th¸ng 7 n¨m QuÝ Hîi (1503), sø bé vÒ ®Õn Th¨ng Long, vµo ®iÖn KÝnh Thiªn chÇu vua, tr×nh b¸o th¾ng lîi cña chuyÕn c«ng c¸n. Vua Lª HiÕn T«ng khen cô nhµ: “lµm vÎ vang quèc thÓ, r¹ng rì qu©n v¬ng”, th¨ng cô lªn chøc thîng th Bé L¹i, ®Þnh dïng cô vµo viÖc chØnh ®èn tæ chøc, gióp vua vÒ nh©n sù ë c¸c Bé, Ty, ViÖn, vµ trÊn, phñ.
§Ó ®éng viªn n¨m th¸ng xa nhµ, vua lu gi÷ cô nhµ t¹i kinh thµnh 2 th¸ng, råi cho phÐp vÒ th¨m quª. VÒ tíi bÕn C«n Giang, theo lêi giÆn cña Minh HiÕn T«ng, cô më chiÕc hßm quÝ ra, thÊy trong cã 4 ch÷ b»ng b¹ch kim “C«n Giang l·o nh©n”, t¬ng truyÒn tù nhiªn cô kh«ng èm mµ mÊt. Sau ®ã trêi næ phong ba vµ thuyÒn quan bÞ ®¾m.
H«m Êy lµ ngµy 9 – 9 n¨m QuÝ Hîi (1503) cô hëng thä 62 tuæi. Vua Lª HiÕn T«ng v« cïng th¬ng xãt, ban tÆng thôy hiÖu lµ “T¸p Trai”, cÊp cho quan tµi ®ång, cö qôan Bé LÔ vÒ tÕ. Cô Qu¸ch §×nh B¶o v« cïng th¬ng em, tõ ®ã ngµy cµng yÕu, 5 n¨m sau còng t¹ thÕ.
Tæ §êI THø B¶Y
Tæ Qu¸ch H÷u Nghiªm cã 2 ngêi con trai.
Trëng lµ Qu¸ch §×nh NhÉn, thø lµ Qu¸ch QuÝ C«ng.
1 – Qu¸ch §×nh NhÉn
N¨m 20 tuæi Qu¸ch H÷u Nghiªm thi ®ç tiÕn sü. Theo ®iÒu lÖ triÒu Lª, khi ®îc vinh quy, vua cho 20 mÉu ®Êt, cã quyÒn tù chän kh¾p n¬i trong níc, ng ®©u th× quan chøc së t¹i lµm sè ®Þa b¹, ®Êy lµ ®Êt léc ®iÒn, cho con ch¸u ®êi ®êi ®îc hëng.
XÐt thÊy vïng ®Êt Phóc Khª: ®Êt ®Òu cã chñ, c«ng ®iÒn kh«ng thiÕu, sî bít ruéng vên cña d©n x·, cô xin quan trÊn S¬n Nam tïy ý chän hé. Quan huyÖn Tiªn L÷ lµ v× mÕn ®øc tµi hä Qu¸ch ta tù nguyÖn chon 20 mÉu ®Êt ®Ñp nhÊt trong Phîng Têng, huyÖn Tiªn L÷ ®Ó quan t©n khoa më Êp.
Tõ n¨m BÝnh TuÊt ®Õn n¨m Kû Söu khi tæ ta vÒ Phóc Khª chÞu tang, ®Êt léc ®iÒn cô cho d©n lµng tù cµy cÊy, sau ®ã l¹i kÕt duyªn víi tæ mÉu Bå §Ò phu nh©n.
MÉu tæ sïng ®¹o PhËt, hay lµm ®iÒu thiÖn, khi gÇn tuæi thä ph¸t dôc bå ®Ò, thØnh phËt vÒ thê t¹i nhµ. Khi mÊt con ch¸u t«n hiÖu lµ Bå §Ò, ®îc vua Lª Vinh phong tíc quËn phu nh©n.
Hai tæ sinh ®îc cô Qu¸ch §×nh NhÉn.
Tæ Qu¸ch §×nh NhÉn næi tiÕng thÇn ®ång, thi h¬ng thi héi ®ç ®Çu – khoa T©n Mïi (1511) ®êi vua Lª T¬ng Dùc cô ®ç tiÕn sü, ®îc Lª T¬ng Dùc triÖu vµo kinh trao chøc Hµn L©m thÞ gi¶ng, ®«ng c¸c ®¹i häc sü.
2 - Tæ Qu¸ch QuÝ C«ng.
Qu¸ch QuÝ C«ng, tù lµ nghÜa trai, sinh n¨m Nh©m Th×n t¹i trang DÞ NËu, tõ nhá kh«i ng«, tuÊn tó; v¨n hay, vâ giái, ®îc tuæi Nh©m Th×n; khi sinh, nhiÒu ngêi cho r»ng: sù nghiÖp kh¶ óy. Tæ ®îc thóc b¸ vµ phô th©n yªu quý. Tõ nhá ®· theo cha vµo kinh häc, sau ®îc CÈm Giang V¬ng ®a vµo phñ KiÕn V¬ng.
KiÕn V¬ng hóy t©n, con trai thø 5 cña vua Lª Th¸nh T«n, sinh ra CÈm Giang V¬ng: Lª Sïng, TÜnh Lîng c«ng: Lª S¸ch, Gi¶n Tu c«ng: Lª Oanh, c¶ nhµ nèi ®îc hång ®øc cña c¸c bËc tiªn v¬ng.
N¨m §inh Tþ, Lª Th¸nh T«n b¨ng hµ, hoµng tö T¨ng lªn ng«i (Lª HiÕn T«ng) ®îc t¸m n¨m th× mÊt. Trêng L¹c th¸i hËu cïng c¸c ®¹i thÇn ®a hoµng tö ThuÇn lªn nèi ng«i (Lª Tóc T«n); nhng do mÖnh yÓu, cha ®Çy mét n¨m th× mÊt. N¨m Êt Söu (1505) haßng tö TÊn lªn ng«i ( hiÖu lµ Lª Tuy Môc) v× quËn tæ mÉu Trêng L¹c vµ c¸c ®¹i thÇn ®Ó em m×nh lµm vua ®· ®em lßng thï hËn, giÕt c¶ bµ néi (Trêng L¹c Hoµng th¸Ý hËu), bøc h¹i ®¹i thÇn, tr¶ thï hoµng téc.ThÝm ruét lµ ThÞnh ThÞ ( vî KiÕn V¬ng T©n) bÞ ®¸nh ®Õn chÕt, c¸c em lµ: Cèm Giang V¬ng (Lª T©n) còng bÞ tèng giam.
§îc cai ngôc gióp ®ì, KiÕn V¬ng ®em theo Qu¸ch QuÝ C«ng ch¹y vµo Thanh Hãa cïng víi ®¹i thÇn lµ L¬ng §¾c B»ng, Ng« KhÕ ñng hé t«n lµm minh chñ. Tæ hä Qu¸ch ta ®îc phong chøc: Anh KiÖt tíng qu©n, sai ph¸i vÒ quª (NghÖ An) chiªu mé hµo kiÖt øng nghÜa råi cïng kÐo vÒ kinh ®«; l¹i cã sù néi øng cña tíng TrÞnh Dung S¶n, KiÕn V¬ng giÕt ®îc vua Uy Môc, lªn lµm vua (hiÖu T¬ng D ùc hoµng ®Õ).
Anh KiÖt tíng qu©n ®îc cö lµm thîng tíng, coi qu©n cÈm y vÖ, lu«n hÊu gi¸ bªn vua.
N¨m 1516 vua T¬ng Dùc b¨ng hµ, M¹c §¨ng Dung øc hiÕp vua Lª Chiªu T«n, ®a Lª C«ng Hoµng lµm vua bï nh×n råi giÕt hai vua lËp ra triÒu M¹c. Quan Anh KiÖt tíng qu©n - CÈm y vÖ kh«ng râ bÞ nhµ M¹c s¸t h¹i hay Èn tÝch n¬i nµo, kh«ng thÊy vÒ quª néi ë Phóc Khª, còng kh«ng vÒ Êp Phîng Têng hoÆc trang DÞ NËu, gia ph¶ hä Qu¸ch Phóc Khª chØ chÐp chøc vÞ vµo “Nam Ch©u ®ång ph¶”, con ch¸u häc Qu¸ch ë DÞ NËu còng chØ theo chøc vÞ ghi vµo bµi vÞ ®Ó thê.
PHÇN THø T¦
C¸C VÞ Tæ SAU §êI THø T¸M
N¨m §inh Hîi (1527), M¹c §¨ng Dung lªn ng«i. Sau ®Ìo Tam §iÖp, NguyÔn Kim, TrÞnh KiÓm t«n Lª Duy Ninh lµm vua më ra Nam triÒu; con ®êng thiªn lý vµo Nam
Hä Qu¸ch ta anh em gi÷ chøc träng thÇn ®êi Lª khã bÒ hîp t¸c víi v¬ng triÒu míi, v× thÕ con ch¸u hÇu nh
ThÕ hÖ thø 7 vÒ sau téc ph¶ chØ ®iÓm ®îc duÖ hiÖu 31 liÖt tæ, kh«ng cã n¨m sinh, ngµy giç, kh«ng ghi tÝnh danh vµ kh«ng ph©n biÖt râ thÕ thø, t«n hµng nªn nhãm biªn tu gia sö kh«ng liÖt kª ®îc thÕ thø.
Víi lßng thµnh kÝnh tiªn linh, biÕt ®îc duÖ hiÖu cßn h¬n kh«ng biÕt nªn ban biªn tËp gia sö theo nguyªn ph¶ cò chÐp ®ñ 31 vÞ hËu tæ ®Ó con ch¸u ®êi sau may ra cã dÞp nghiªn cøu bè sung, hoÆc tõ c¸c chi hä Qu¸ch c¸c n¬i cã thªm tµi liÖu khíp l¹i, biÕt ®©u sÏ cã dÞp ch¾p nèi trän vÑn cho cuèn gia ph¶ hä nhµ nèi l¹i ®Çy ®ñ cæ kim.
Díi ®©y lµ hóy danh hiÖu tæ tiªn linh trong vµ sau v¬ng triÒu M¹c:
1 – Anh KiÖt tíng qu©n giái vÒ nghiÖp vâ, lµm quan §« chØ huy sø, chØ huy vÖ CÈm Y tõ ®êi vua Lª T¬ng Dùc (®· chÐp trong tiÓu sö tæ ®êi thø 7 phÇn trªn cña ph¶). Cô cã 3 mÖnh phô phu nh©n lµ LÖ Hoa, Tõ Nh©n, Tõ ThiÖn.
2 – Cô Huy Nh©n tiªn sinh (kh«ng ghi hóy hiÖu, duÖ hiÖu), cã phu nh©n hiÖu ThuÇn NhÊt.
3 - Cô §èc TÝn (tªn Tù), kh«ng cã hóy, hiÖu ... tæ mÊt sím, kh«ng con c¸i, ph¶ chÐp lµ m·nh tæ.
4 - Cô Qu¸ch MÉn, ®ç nho sinh, kh«ng ra lµm quan, sinh ®îc tæ: Qu¸ch QuÝ C«ng, hiÖu lµ Phóc HiÒn. Cô bµ lµ Tõ TÊm CÈu Nh
5 - Cô Phíc ThiÒn tiªn sinh (cô bµ hiÖu Tõ TÝn), tríc lµm cÈn sù t¸ Long tr×, sau lµm huyÖn quan huyÖn Hoµng Hãa, tØnh Thanh Hãa.
6 - Cô ChÝnh Phóc tiªn sinh (cô bµ hiÖu Tõ Am), ®ç nho sinh, lµm quan ë Tó – L©m côc.
7 - Cô KhuyÕn Phóc, ®ç nho sinh (cô bµ hä Vò), lµm quan ë Tó – L©m côc.
8 - Cô §øc ChÊt tiªn sinh, häc vÞ tó tµi (hiÖu sinh), cô bµ hiÖu ThuÇn NhÊt, ®îc lµm nha l¹i t¹i phñ.
9 – ¤ng m·nh, tù lµ v« vi.
10 – ¤ng m·nh, tù hiÖu lµ Thiªn Hoµng.
11 – ¤ng ThiÖn TÝnh, bµ lµ Tõ ThiÖn.
12 – ¤ng Gia Phóc, bµ lµ Tõ L¬ng.
13 – ¤ng Phóc H¶i, bµ lµ Tõ HiÖu.
14 – ¤ng m·nh, tù lµ Hé Bé.
15 – ¤ng Trùc §¹o, bµ hiÖu lµ Tõ Bi.
16 – ¤ng Trùc TÝnh, bµ hiÖu lµ Tõ ý.
17 – ¤ng HiÖu Sinh ë phñ tù, bµ HuyÒn C¬ tiªn sinh.
18 – ¤ng Ng« H¹nh tiªn sinh – (cã bµ, kh«ng râ hiÖu)
19 – ¤ng ChÝnh Phóc – (cã bµ, kh«ng râ hiÖu)
20 – ¤ng §¹o Nguyªn, bµ lµ Tõ TÝnh.
21 – ¤ng ThuÇn Mü, bµ hiÖu lµ Tõ ¥n.
22 – ¤ng Nh©m §øc, (cã bµ, kh«ng râ hiÖu)
23 – ¤ng Phóc ThiÖn ( cã bµ, kh«ng râ hiÖu)
24 – ¤ng T¶o Sinh, bµ hiÖu lµ Tõ An
25 – ¤ng C¬ng Trùc, (cã bµ, kh«ng râ hiÖu)
26 – ¤ng ChÝnh NghÜa, (cã bµ, kh«ng râ hiÖu)
27 – ¤ng Gi¸c TÝnh, (cã bµ, kh«ng râ hiÖu)
28 – ¤ng HiÖu Sinh ë phñ, tù lµ HuyÒn ¥n tiªn sinh, bµ hiÖu lµ Tõ TÝn.
30 – ¤ng Qu¸ch C«ng, tù lµ Ch©n Phóc.
31 – ¤ng HiÖu Sinh ë phñ, tù lµ Híng Phóc tiªn sinh, bµ hiÖu lµ Tõ ThiÖn.
PHÇN THø N¡M
NH÷NG LêI T¢M HUYÕT
g¬ng tiªn tæ th× h·y cßn kÐm l¾m, cha cã thÓ gäi lµ “kh¶ óy”.
§Êt cã tuÇn, d©n cã vËn, vµ theo luËt t¹o hãa: tïng b¸ch sinh ra tïng b¸ch, nh÷ng ngêi chÊp bót biªn tËp ph¶ tin r»ng: nèi chÝ cña tiÒn nh©n, tÝch ®øc theo tiÒn nh©n, mai hËu hä nhµ sÏ cã lóc tiÕp bíc ®îc theo tæ ®êi thø 6 thø 7.
§iÒu tríc m¾t cÇn bµn lµ:
Tõ khi Qu¸ch tæ më nghiÖp ë Phóc Khª, con ch¸u ngµy nay ®· ®i kh¾p nÎo ®êng tæ quèc, më ra nhiÒu chi, thÈy ®Òu ¨n nªn lµm ra. Chim chãc cßn t×m vÒ tæ vËy mµ c¸c chi cïng chung mét tæ mµ quª gèc Phóc Khª cha gäi ®ñ con ch¸u qui vÒ. Ph¶ hÖ tõ b¶n téc Phóc Khª ®Õn c¸c chi ngµnh cha cã gia ph¶ ®Ó biªn tËp thµnh bé téc ph¶. ViÖc nµy nÕy kh«ng lµm gÊp e r»ng mai hËu kh«ng cßn c¬ héi.
Tõ ®êng ®¹i t«n hä Qu¸ch ta ®· lµ di tÝch Quèc gia, c¶ níc t«n vinh vËy mµ c¶nh quan v¨n hãa vÉn ®¬n s¬. Trém nghÜ: mét vÞ thµnh hoµng, c«ng lao kh«ng vît khái lµng mµ ®Òn miÕu nguy nga, vËy mµ n¬i tëng niÖm c¸c vÞ l¬ng ®èng kh«ng vît næi dinh thù cña mét tiÓu chøc, thËt lµ ®iÒu tr¨n trë, mong r»ng hä nhµ cÇn g¾ng c«ng tu bæ, t«n t¹o cho tõ ®êng to ®Ñp.
Tæ tiªn ta tõng ®Ó l¹i nhiÒu tríc t¸c nh “Thiªn nam d h¹ tËp”, “nam chinh kû sù”, “Lª triÒu tiÕn sü ®Ò bi ký”, “hoa anh hiÕu trÞ thi tËp” ... c¸c s¸ch Êy cßn lu tr÷ trong viÖn lu tr÷, con ch¸u cÇn xin nh©n b¶n lu t¹i tõ ®êng ®Ó con ch¸u biÕt ®îc phÇn tri thøc th©m viÔn, v¨n ch¬ng tr¸c viÖt cña cha anh, qua ®ã ®Ó ®äc, ®Ó häc, ®Æng phÇn “v¨n hiÕn” cña tiÒn nh©n ®îc ph¸t huy thªm ngµy cµng s¸ng.
*** *** ***
V× häc vÊn cã h¹n, t liÖu Ýt ái, ®îc hä nhµ giao träng tr¸ch biªn tËp gia ph¶, chóng t«i gåm: Trëng téc Qu¸ch §×nh B¹o, vµ ch¸u ®êi thø 24 lµ Qu¸ch §×nh Vinh, ch¸u ®êi thø 23 lµ Qu¸ch §×nh Gi¸ ®· cïng «ng Bïi Duy Lan, nguyªn gi¸m ®èc B¶o tµng tØnh Th¸i B×nh ... ®· cïng nhau biªn tu l¹i phÇn “LIÖT Tæ Hä QU¸CH CHI PHóC KH£”. S¸ch viÕt dï cha hoµn toµn nhng nh÷ng dßng gia sö còng lµ tÊm lßng hËu thÕ d©ng lªn liÖt tæ vµ gãp phÇn cho con ch¸u hä Qu¸ch nhµ bíc ®Çu hiÓu ®îc ®øc nghiÖp, v¨n nghiÖp vµ c«ng nghiÖp cña tiÒn nh©n.
Th¸i Phóc th¸ng 6 §inh Söu (1997).
TËp thÓ t¸c gi¶ kÝnh d©ng.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét